Chiappani: La pulèenta e Vìiva ‘l làt de la vìida

Giovanni Chiappani: La pulèenta e Vìiva ‘l làt de la vìida
Pubblichiamo due poesie in dialetto di Giovanni Chiappani: La pulèenta, Vìiva ‘l làt de la vìida
La pulèenta e ‘l làt de la vìida sono due alimenti fondamentali per chi vive e lavora in campagna
 
Sono due alimenti fondamentali per chi vive e lavora in campagna

La pulèenta

Na vòolta el mestéer
de fàa la pulèenta
‘l éera tàan ‘me na prufesiòon
e le nòostre dóne
i la fìiva cun critéeri,
impègn e pasiòon.

Gh’ìiva de vèdele quàan
cun la sìsula da la màadena
la farìna le tudìiva
per sedesàala in sö ‘l tàavol:
che giughèt fra le so màan
el sedàs che ‘l fìiva!

Sübit dòpo che la farìna
l’éera stàta sedesàada
e l’àaqua in de’l paróol
tacàat a la cadèena
la cuminciàava a bòjer,
l’uperasiòon pulèenta la cuminciàava.

La tajéera cun dèenter
la farìna da na pàart,
la canéla de fàa
la pulèenta in màan,
el cùp pugiàt a ‘l paróol
cun insìma en zenóc per fermàal.

Cun na màan se metìiva
la farìna in de’l paróol,
in manéra pütóst lèenta
cun chel ‘àaltra invéci
se menàava la canéla
pusèe a la svèelta.

El segréet ‘l éera chél
de stenperàa bèen
la farìna in de’l paróol
perchè de farinéi
gh’ìiva de éseghen
gnàanca öön sóol.

Bèen stenperàada,
menàada sèenper cun la canéla
en pòo a la svèelta,
cóta bèen, lentamèent, ma a duvéer,
la pulèenta la vegnìiva «plàf»
strabücàada in sö’l tajéer.
Strabücàa la pulèenta in sö’l tajéer
‘l è na spéce de rìito,
insùma ‘l è n’uperasiòon
che ghe vóol sveltésa
e na bùna pràtica;
stè cèert che mìia töti j è bòon.

Apèena strabücàada la föma,
la scòta, la se stramìna per el tajéer,
büsügna ciapàa la schìida ,
bagnàala, fermàala, müciàala,
sünò la càasca zó in so’l tàavol:
sücéet en gazaghèer!

Dòpu, piàan piàan, la se rafrèda,
la ciàpa el so culùur de smòort,
el picài de réef tacàat a’l tajéer
‘l è próont per tajàala a fète
e te mangiàavet cun apetìt,
àanca se la pietàansa te la catàavet in de’l òort.

Quaidöön i dizìiva:
la pulèenta l’è ‘n mangiàa de gàt!
Invéci nò, perché brustulìida
in sö la stüa o in sö’l tripée,
te la mangiàavet a la matìna cu’l cafelàt.

Cun la pulèenta se màangia màal!
Invéci sücedìiva che a mesdé
te la mangiàavet frèda a vòolte sùurda ,
e a vòolte cun na sigùla puciàada in de’l sàal.

La pulèenta l’è ‘n mangiàa de galéera!
Invéci apèena fàta
te la mangiàavet de séera
cu’l furmàc o ‘l cereghìin quàant el gh’éera.

Che mangiàade de pulèenta!
Pulèenta, sèenper pulèenta
matìna, mesdé e sèera, quàanta pulèenta!
Sultàant pulèenta e pòoca pietàansa;
che stüfàada de pulèenta
per inpièener la pàansa!

Vìiva ‘l làt de la vìida

Che se póos fàa ‘l véen àan cun l’àaqua ‘l sùm,
che se pudìiva fàal cu’l “metanòlo” la sìiva nisöön.
Gh’è stàt püsèe de vìint mòort, cunùusum àanca i nùm
e de balòs in galéera n’è stàt mìs en quàldöön.

El véen, gèent, el se béef in cà e àanca a l’ustària
‘l è ‘n gèner tàa’me póol esèe l’àaqua o ‘l pàan.
El iöta a desmentegàa e àan a fàase cumpagnìa
e pò ‘l dà fòorsa per tiràa inàans àan dumàan!

El fàto che l’Eucarestìa la se fàsa cu’l véen
‘l è na dimustrasiòon che töta la nòostra gèent
de ‘l nütrimèent natüràal la póos mìia fàane a méen,
sünò la so vìta la gh’arès pòoch o nièent !

Sùm töti che ‘l véen ‘l è ‘n früt de le nòostra bèla tèra,
pensùm a i vignaróci, prìm de la schìsa, quàanta fatìiga;
‘l è là in de’l vidùur ch’i fa la so guèra
per fàane güstàa el bòon làt de la vìida!

Gh’è da pudàa chèi véc e chi nóof de tacàa de madéer,
gh’è i filèer de la vìigna che và aràat e sapàat
e pò gh’è da fàa na möcia de àalter mestéer
prìm de véder i madéer cui grapelìin apèena cambràat!

Se in primavéera véen zó la brìna j è guài:
la brüüza sö töt e ‘l tribülàa ‘l è ‘ndàt a balòon!
Cuzé ‘l è per i stravèent, tempestàade e tempuràai,
‘l è n’anàada bröta: tàant lauràa e pòoch de bòon.

E quàan véen sö la stagiòon de la schìsa
se vàarda in àaria cerìit töte le matìne:
sa ‘l tèemp ‘l è bèl la giurnàada la pàsa lìsa,
gh’è ‘n bòon racòolt e se inpièena le tìne!

Chésto ‘l véen che te dà lauràa e natüüra
alimèent inventàat da Nuè, pièen de bùuna sustàansa;
el bòon véen italiàan che tàanti i se ingüüra
denigràat da balòs che gh’à mìia de creàansa.

Cu’l véen el “metanòlo” el gh’à nièent da cuntènder
i manegiòon i ufèent chèi che süüda e gh’è unèst;
ch’i veléena la gèent per fàa sòolt e per vèender
büzögna inpegnàase a fàai fóora, e àanca prèst!!